Nghiên cứu chuyên sâu về biến thể coronavirus mới, lần đầu tiên được phát hiện ở miền nam châu Phi vừa bắt đầu. Các nhà lãnh đạo thế giới đã kêu gọi mọi người không nên hoảng sợ và hãy tiêm phòng đầy đủ nếu có thể.
Biến thể Omicron là gì?
Biến thể Omicron lần đầu tiên được phát hiện ở Botswana và Nam Phi, sự xuất hiện của biến thể mới này đã khiến các nhà khoa học và quan chức y tế công cộng lo ngại vì số lượng đột biến cao bất thường có khả năng làm cho vi rút dễ lây lan hơn và khả năng kháng virut cao hơn với các loại vắc xin hiện có.
Tổ chức Y tế Thế giới đã gọi Omicron là một “biến thể đáng lo ngại” và cảnh báo rằng những rủi ro toàn cầu do nó gây ra là “rất cao”. Các trường hợp nhiễm khuẩn đã được xác định ở hơn hai chục quốc gia trên mọi lục địa, ngoại trừ Nam Cực. Kể từ hôm thứ Tư, khi một người dân California trở về nhà từ Nam Phi được xác định là người Mỹ đầu tiên bị nhiễm Omicron, các quan chức đã phát hiện ra biến thể này ở các bang xa hơn như New York, Colorado, Nebraska, Minnesota và Hawaii.
Các biến thể Covid được đặt tên như thế nào?
Vào tháng 5, WHO đã thông báo rằng họ sẽ bắt đầu đặt tên cho các biến thể bằng cách sử dụng các chữ cái Hy Lạp.
Tất cả các biến thể đều có tên khoa học - ví dụ, Omicron’s là B.1.1.529 - nhưng trước đây mọi người chủ yếu gọi những biến thể này bằng tên của nơi mà chúng được phát hiện.
WHO cho biết: “Mặc dù chúng có những lợi thế riêng, nhưng tên khoa học có thể khó nói và khó nhớ, và dễ bị hiểu sai. Do đó, mọi người thường sử dụng cách gọi các biến thể bởi những nơi chúng được phát hiện, đó là sự kỳ thị và phân biệt đối xử ”.
Đặt tên cho các biến thể theo địa điểm mà chúng được phát hiện lần đầu tiên đã tạo ra sự hiểu lầm cho các quốc gia đó. Ví dụ, hai trong số năm biến thể hiện có đang được quan tâm lần đầu tiên được xác định ở Nam Phi, nhưng điều này là do Nam Phi là quốc gia dẫn đầu thế giới về giải trình tự bộ gen, chứ không phải là do Nam Phi đã để cho Covid hoành hành.
WHO cho biết thêm rằng một ưu điểm khác của việc sử dụng các chữ cái Hy Lạp là chúng rất đơn giản và dễ nói.
Dưới đây là năm biến thể hiện đang được quan tâm:
- Alpha - B.1.1.7 - lần đầu tiên được xác định ở Vương quốc Anh
- Beta - B.1.351 - lần đầu tiên được xác định ở Nam Phi
- Gamma - P.1 - lần đầu tiên được xác định ở Brazil
- Delta - B.1.617.2 - lần đầu tiên được xác định ở Ấn Độ
- Omicron - B.1.1.529 - lần đầu tiên được xác định ở Nam Phi
Tại sao nó được gọi là Omicron?
Khi W.H.O. bắt đầu đặt tên cho các biến thể mới nổi của coronavirus, họ chuyển sang bảng chữ cái Hy Lạp - Alpha, Beta, Gamma, Delta,... - để mô tả chúng dễ dàng hơn. “Biến thể đáng quan tâm” đầu tiên, Alpha, được xác định ở Anh vào cuối năm 2020, ngay sau đó là Beta ở Nam Phi.
Rất dễ dàng nhận thấy việc đặt tên cho biến thể mới này đã bỏ qua hai chữ cái tiếp theo trong thứ tự bảng chữ cái: Nu và Xi.
Các quan chức cho rằng Nu sẽ quá dễ bị nhầm lẫn với từ "mới" (New), nhưng chữ cái tiếp theo, Xi, phức tạp hơn một chút. Các quan chức của WHO cho biết đây là họ phổ biến và do đó có khả năng gây nhầm lẫn. Một số lưu ý rằng đó cũng là tên của lãnh đạo Trung Quốc, Tập Cận Bình (Xi Jinping).
Người phát ngôn của W.H.O. cho biết chính sách của tổ chức được thiết kế để tránh “gây xúc phạm cho bất kỳ nhóm văn hóa, xã hội, quốc gia, khu vực, nghề nghiệp hoặc dân tộc nào”.
Omicron lây lan nhanh như thế nào?
Sự gia tăng nhanh chóng của Omicron ở Nam Phi là điều khiến các nhà nghiên cứu lo lắng nhất, vì nó cho thấy biến thể này có thể gây ra sự gia tăng bùng nổ trong các trường hợp COVID-19 ở những nơi khác. Vào ngày 1 tháng 12, Nam Phi ghi nhận 8.561 trường hợp, tăng từ 3.402 trường hợp được báo cáo vào ngày 26 tháng 11 và vài trăm trường hợp mỗi ngày vào giữa tháng 11, với phần lớn sự gia tăng xảy ra ở tỉnh Gauteng, Johannesburg.
Các nhà dịch tễ học đo lường sự phát triển của dịch bằng cách sử dụng R, số ca mắc mới trung bình được sinh ra bởi mỗi lần nhiễm trùng. Vào cuối tháng 11, Viện Quốc gia về Các bệnh Truyền nhiễm (NICD) của Nam Phi ở Johannesburg đã xác định rằng R lớn hơn 2 ở Gauteng. Richard Lessels, một bác sĩ bệnh truyền nhiễm tại Đại học KwaZulu-Natal ở Durban, Nam Phi, đã nói với báo chí trong một cuộc họp báo vào tuần trước rằng mức độ tăng trưởng đó được quan sát lần cuối trong những ngày đầu của đại dịch.
Giá trị R của Gauteng thấp hơn nhiều so với 1 vào tháng 9 - khi Delta là biến thể chiếm ưu thế và các trường hợp đang giảm - cho thấy rằng Omicron có khả năng lây lan nhanh hơn nhiều và lây nhiễm cho nhiều người hơn Delta. Dựa trên sự gia tăng các trường hợp COVID-19 và dữ liệu giải trình tự, Wenseleers ước tính rằng Omicron có thể lây nhiễm cho số người gấp 3 đến 6 lần so với Delta, trong cùng một khoảng thời gian.
Christian Althaus, nhà dịch tễ học tại Đại học Bern, Thụy Sĩ, cho biết các nhà nghiên cứu sẽ theo dõi cách Omicron lây lan ở các khu vực khác của Nam Phi và trên toàn cầu để hiểu rõ hơn về khả năng lây truyền của nó. Việc giám sát nhiều ở Nam Phi có thể khiến các nhà nghiên cứu đánh giá quá cao tốc độ tăng trưởng nhanh của Omicron.
Nhưng nếu mô hình này lặp lại ở các quốc gia khác, đó sẽ là bằng chứng rất mạnh mẽ cho thấy Omicron có lợi thế về khả năng lây truyền, Althaus cho biết thêm. “Nếu điều đó không xảy ra, chẳng hạn như ở các nước châu Âu, điều đó có nghĩa là mọi thứ phức tạp hơn một chút và phụ thuộc nhiều vào bối cảnh miễn dịch học. Vì vậy, chúng tôi phải chờ đợi ”.
Omicron có thể vượt qua miễn dịch do vắc xin hoặc nhiễm trùng không?
Sự gia tăng nhanh chóng của biến thể ở Nam Phi cho thấy rằng nó có một số khả năng tránh được miễn dịch. Wenseleers cho biết khoảng 1/4 dân số Nam Phi được tiêm phòng đầy đủ và có khả năng một phần lớn dân số đã bị nhiễm SARS-CoV-2 trong các đợt trước đó, Wenseleers cho biết, dựa trên tỷ lệ tử vong tăng cao kể từ khi đại dịch bắt đầu.
Trong bối cảnh này, sự lây lan nhanh của Omicron ở miền nam châu Phi có thể phần lớn là do khả năng lây nhiễm bệnh cho những người đã khỏi bệnh COVID-19 do Delta và các biến thể khác gây ra, cũng như những người đã được tiêm chủng. Một báo cáo trước ngày 2 tháng 12 từ các nhà nghiên cứu tại NICD cho thấy rằng tình trạng tái nhiễm trùng ở Nam Phi đã tăng lên khi biến thể Omicron lan rộng. Althaus nói: “Thật không may, đây là môi trường hoàn hảo cho các biến thể thoát khỏi hệ miễn dịch phát triển.''
Aris Katzourakis, người nghiên cứu sự tiến hóa của virus tại Đại học Oxford, Vương quốc Anh, cho biết biến thể lây lan sang nơi khác như thế nào phụ thuộc vào các yếu tố như tiêm chủng và tỷ lệ lây nhiễm trước đó.
Các nhà nghiên cứu muốn đo lường khả năng của Omicron trong việc né tránh các phản ứng miễn dịch và các phương pháp tự bảo vệ.
Ví dụ, một nhóm do Penny Moore, một nhà virus học tại NICD và Đại học Witwatersrand ở Johannesburg đứng đầu, đang đo khả năng trung hòa, hoặc ngăn chặn vi rút, các kháng thể được kích hoạt bởi nhiễm trùng trước đó và tiêm chủng để ngăn chặn Omicron lây nhiễm vào các tế bào.
Để thử nghiệm điều này trong phòng thí nghiệm, nhóm của cô đang tạo ra các hạt ‘pseudovirus’ - một phiên bản được thiết kế của HIV sử dụng protein đột biến của SARS-CoV-2 để lây nhiễm các tế bào - phù hợp với Omicron, chứa tới 32 lần thay đổi thành đột biến.
Một nhóm nghiên cứu khác có trụ sở tại Nam Phi, do nhà virus học Alex Sigal tại Viện Nghiên cứu Sức khỏe Châu Phi ở Durban dẫn đầu, đang tiến hành các thử nghiệm tương tự đối với các kháng thể trung hòa virus bằng cách sử dụng các hạt SARS-CoV-2 lây nhiễm.
Cũng vậy, một nhóm nghiên cứu do Pei-Yong Shi, một nhà virus học tại Chi nhánh Y tế Đại học Texas ở Galveston, đang cộng tác với các nhà sản xuất vắc-xin Pfizer – BioNTech để xác định cách nó chống lại Omicron.
Vắc xin chống lại Omicron sẽ như thế nào?
Nếu Omicron có thể né tránh các kháng thể trung hòa, điều đó không có nghĩa là các phản ứng miễn dịch được kích hoạt bởi tiêm chủng và nhiễm trùng trước đó sẽ không có khả năng bảo vệ chống lại biến thể. Miles Davenport, nhà miễn dịch học tại Đại học New South Wales ở Sydney, Úc, cho biết các nghiên cứu miễn dịch cho thấy mức độ khiêm tốn của các kháng thể trung hòa có thể bảo vệ con người khỏi các dạng COVID-19 nghiêm trọng.
Các khía cạnh khác của hệ thống miễn dịch, đặc biệt là tế bào T, có thể ít bị ảnh hưởng bởi các đột biến của Omicron hơn là các phản ứng của kháng thể. Các nhà nghiên cứu ở Nam Phi có kế hoạch đo lường hoạt động của tế bào T và một nhân tố miễn dịch khác được gọi là tế bào tiêu diệt tự nhiên, có thể đặc biệt quan trọng để bảo vệ chống lại COVID-19 nghiêm trọng, Shabir Madhi, nhà tiêm chủng tại Đại học Witwatersrand cho biết.
Madhi, người đã dẫn đầu các thử nghiệm vắc xin COVID-19 ở Nam Phi, cũng là một phần trong nỗ lực tiến hành các nghiên cứu dịch tễ học về hiệu quả của vắc xin chống lại Omicron. Có những báo cáo giai thoại về các ca nhiễm trùng đột phá liên quan đến cả ba loại vắc xin đã được sử dụng ở Nam Phi - Johnson & Johnson, Pfizer – BioNTech và Oxford – AstraZeneca. Nhưng Madhi nói rằng các nhà nghiên cứu sẽ muốn định lượng mức độ bảo vệ chống lại Omicron do vắc xin cung cấp, cũng như do nhiễm trùng trước đó.
Ông nghi ngờ rằng kết quả này sẽ gợi nhớ đến cách vắc-xin AstraZeneca – Oxford thực hiện chống lại biến thể Beta, một biến thể né tránh miễn dịch đã được phát hiện ở Nam Phi vào cuối năm 2020. Một thử nghiệm do Madhi dẫn đầu đã phát hiện ra rằng vắc-xin này có ít khả năng bảo vệ chống lại bệnh nhẹ và bệnh vừa phải, trong khi một phân tích thực tế ở Canada cho thấy khả năng bảo vệ khỏi nhập viện hơn 80%.
Nếu Omicron hành xử tương tự, Madhi nói, “chúng ta sẽ thấy một lượng lớn các trường hợp. Chúng ta sẽ thấy rất nhiều ca nhiễm trùng đột phá, rất nhiều ca tái nhiễm. Nhưng sẽ có sự khác biệt về tỷ lệ ca bệnh trong cộng đồng so với tỷ lệ nhập viện”. Madhi cho biết các báo cáo ban đầu cho thấy hầu hết các ca nhiễm trùng đột phá với Omicron đều ở mức độ nhẹ. “Đối với tôi, đó là một tín hiệu tích cực.”
Liệu liều tăng cường có cải thiện khả năng bảo vệ chống lại Omicron không?
Mối đe dọa từ Omicron đã khiến một số quốc gia giàu có, chẳng hạn như Vương quốc Anh, đẩy nhanh và mở rộng việc triển khai các liều tăng cường vắc xin COVID. Nhưng vẫn chưa rõ những liều này sẽ có hiệu quả như thế nào đối với biến thể này.
Vắc xin được kỳ vọng sẽ cung cấp một số biện pháp bảo vệ chống lại Omicron vì chúng kích thích không chỉ các kháng thể mà còn các tế bào miễn dịch khác tấn công các tế bào bị nhiễm vi rút. Các đột biến đối với protein đột biến không làm giảm phản ứng đó, mà hầu hết các chuyên gia tin rằng nó là công cụ để ngăn ngừa bệnh tật nghiêm trọng và tử vong.
Viện dẫn khả năng suy giảm khả năng miễn dịch từ sáu tháng trở lên sau khi tiêm chủng, một số chuyên gia y tế đang khuyến khích tiêm nhắc lại để tăng lượng kháng thể.
Tiến sĩ Fauci đã kêu gọi mọi người nên tiêm nhắc lại, mà theo ông rất có thể sẽ cung cấp khả năng bảo vệ bổ sung chống lại bệnh tật nghiêm trọng. “Chúng tôi đã nói đi nói lại điều đó và điều đó đáng được lặp lại. Nếu bạn chưa được tiêm phòng, hãy tiêm phòng, hãy tăng cường nếu bạn đã tiêm phòng, hãy tiếp tục sử dụng các phương pháp giảm thiểu, cụ thể là khẩu trang, tránh đám đông và không gian thông gió kém”.
Moderna, Pfizer-BioNTech và Johnson & Johnson, các nhà sản xuất vắc xin được chấp thuận sử dụng ở Hoa Kỳ, và AstraZeneca, được sử dụng rộng rãi ở châu Âu, tất cả đều cho biết họ đang nghiên cứu Omicron và bày tỏ sự tin tưởng vào khả năng điều chỉnh công thức của họ để nhắm mục tiêu biến thể.