Các nhà khoa học lo ngại chủng mới nổi có thể dễ lây truyền hơn và có khả năng kháng vắc-xin cao hơn.
Biến thể coronavirus Omicron xuất hiện ở miền nam châu Phi đã gây báo động toàn cầu do tập hợp các đột biến gen chưa từng có của nó.
50 đột biến của nó bao gồm hơn 30 đột biến trên protein đột biến, phần tiếp xúc của vi rút liên kết với tế bào người. Những điều này có thể làm cho nó dễ lây truyền hơn so với biến thể Delta ưu thế và có nhiều khả năng kháng vắc xin cao.
Tại sao Omicron lại gây lo lắng như vậy?
Các nhà khoa học lo lắng vì hai lý do chính. Một là dịch tễ học và liên quan đến tốc độ mà biến thể được phát hiện lần đầu tiên trong tháng này đang lây lan ở Nam Phi, đặc biệt là ở tỉnh Gauteng bao gồm các thành phố Johannesburg và Pretoria.
Dạng đột biến đặc biệt của Omicron có nghĩa là các xét nghiệm PCR thông thường có thể phân biệt nó với Delta và các biến thể khác mà không cần giải trình tự bộ gen đầy đủ. Thử nghiệm cho thấy nó là nguyên nhân gây ra hơn 90% ca nhiễm trùng ở Gauteng.
Đồng thời, phân tích nước thải ở Pretoria để tìm dấu vết của vi rút Sars-Cov-2 - một chỉ số về quy mô ổ dịch - cho thấy rằng nhiễm trùng đã tăng gần với mức được thấy lần cuối trong đợt Delta sáu tháng trước.
Nguyên nhân khác gây lo ngại là do cấu trúc gen rất bất thường của Omicron. Jeffrey Barrett, giám đốc Sáng kiến gen Covid-19 tại Viện Wellcome Sanger, đã mô tả chủng này là "một mẫu chưa từng có" các đột biến từ bốn biến thể trước đó được quan tâm: Alpha, Beta, Gamma và Delta. Ông nói thêm, có những thay đổi di truyền khác chưa từng thấy trước đây mà ý nghĩa của nó vẫn chưa được biết rõ.
Đáng lo ngại, Jacob Glanville, một nhà miễn dịch học và là người sáng lập công ty trị liệu Centivax của Mỹ cho biết, 15 đột biến nằm trên “miền liên kết thụ thể” - hoạt động giống như một “móc vật lộn” để vi rút Sars-Cov-2 xâm nhập vào tế bào người.
Những đột biến này giúp vi rút phá vỡ hệ thống phòng thủ miễn dịch của cơ thể vì nó được huấn luyện bằng vắc xin hoặc nhiễm trùng trước đó để chống lại chủng Vũ Hán ban đầu. Để so sánh, biến thể Delta từng thống trị đại dịch trên toàn thế giới đã làm giảm hiệu quả của vắc-xin chỉ với ba đột biến trong khu vực này.
Trong một cuộc họp báo về Omicron hôm thứ Hai, Jonathan Van-Tam, phó giám đốc y tế của Anh, cho biết "có khả năng" sẽ có tác động đến hiệu quả của vắc-xin.
Omicron đến từ đâu? Nó có thực sự nguy hiểm hơn Delta không?
Khi Sars-Cov-2 sao chép, các lỗi trong quá trình sao chép đôi khi thay đổi một số trong số 30.000 chữ cái sinh hóa trong mã di truyền của nó - thường với tốc độ hai đột biến mỗi tháng.
Mặc dù Omicron lần đầu tiên được phát hiện trong các mẫu từ Botswana và Nam Phi, nhưng không ai biết chắc chắn nó có nguồn gốc từ đâu và làm thế nào mà nó tích lũy được nhiều thay đổi.
Nhưng các nhà khoa học tin rằng biến thể này có thể đã tiến hóa ở một cá thể duy nhất có hệ thống miễn dịch bị tổn hại do điều trị y tế hoặc bệnh tật - một “phòng tập thể dục tiến hóa” như Sharon Peacock, giáo sư về sức khỏe cộng đồng và vi sinh tại Đại học Cambridge, đã nói.
Slawomir Kubik, chuyên gia nghiên cứu bộ gen tại công ty công nghệ sinh học Sophia Genetics có trụ sở tại Geneva, cho biết nhiều đột biến của Omicron xuất hiện "hoàn toàn không có lợi" và chưa từng được quan sát thấy trước đây ở các chủng khác.
Do đó, các nhà khoa học “có rất ít thông tin về những đột biến mới này đang làm gì đối với cách thức hoạt động của virus”, ông giải thích, đồng thời cho biết thêm rằng một khi nó bắt đầu lây lan rộng rãi hơn thì “khả năng hoạt động thực sự” của nó sẽ trở nên rõ ràng.
Một số đột biến cho thấy khả năng lây truyền tăng lên, trong khi những thay đổi trong mã di truyền khiến hệ thống miễn dịch, được huấn luyện bằng cách tiêm chủng hiện có hoặc nhiễm một biến thể khác trước đó khó khăn hơn để đối phó với một chủng mới. Nhưng các nhà nghiên cứu sẽ mất vài tuần hoặc vài tháng để tìm ra mối tương tác giữa chúng và tác động tích lũy của chúng.
Ngay cả khi Omicron được chứng minh là biến thể Sars-Cov-2 dễ lây nhiễm nhất cho đến nay, vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng từ Nam Phi hoặc bất kỳ nơi nào khác về việc liệu nó có gây ra các triệu chứng tồi tệ hơn hay không. “Nó có thể đi theo một trong hai cách,” Glanville nói. "Các đột biến có thể làm cho nó tồi tệ hơn hoặc các đột biến có thể làm cho nó lành tính hơn."
Có bằng chứng nào cho thấy Omicron ít gây bệnh nặng hơn các biến thể trước đó không?
Một số bác sĩ ở Nam Phi đã nhận xét rằng những người bị nhiễm Omicron cho đến nay dường như biểu hiện các triệu chứng nhẹ hơn so với những bệnh nhân Delta. Nhiều người không có triệu chứng. Những người khác bị ho, mệt mỏi, đau nhức cơ thể và đầu. Không có trường hợp tử vong nào được cho là do biến thể mới.
Angelique Coetzee, chủ tịch Hiệp hội Y khoa Nam Phi cho biết: “Tôi nghĩ đó sẽ là một căn bệnh nhẹ. “Chúng tôi tự tin rằng mình có thể xử lý được.”
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia thận trọng không đưa ra kết luận như vậy khi biến thể chưa được nghiên cứu chính xác. Họ lưu ý rằng, cho đến nay, nó chủ yếu lây nhiễm cho những người trẻ và khỏe mạnh, là những người thường có ít triệu chứng dù mắc phải bất kỳ biến thể nào.
Michael Mina, một nhà dịch tễ học tại Trường Y Harvard, chỉ ra rằng số trường hợp được báo cáo ở vùng Pretoria là tương đối nhỏ so với tải lượng vi rút cao được phát hiện trong nước thải. Và mặc dù điều đó có thể có nghĩa là hầu hết các trường hợp nhiễm trùng đều nhẹ đến mức không bị phát hiện, nhưng nhiều khả năng nước thải là chỉ số hàng đầu và số trường hợp đó sẽ bắt kịp. Ông nói: “Không có nhiều thứ trong trình tự [di truyền] của vi-rút này cho thấy nó phải rất nhẹ.
Ngay cả khi Omicron gây ra các triệu chứng nhẹ hơn, tổng số trường hợp nhập viện và tử vong sẽ lớn hơn nếu nó có khả năng lây nhiễm cao hơn nhiều và thoát khỏi sự bảo vệ miễn dịch của con người tốt hơn.
Thế giới làm gì để đối mặt với mối đe dọa?
Nhiều nhà khoa học đã ủng hộ phản ứng ngay lập tức của việc cấm đi lại từ các quốc gia nơi Omicron đang lan truyền nhanh chóng. Francois Balloux, Giám đốc Viện Di truyền UCL ở London, cho biết: “Mục tiêu của việc đóng cửa biên giới và hạn chế đi lại đã được công bố là để hạn chế sự lây lan toàn cầu của biến thể này.''
Ông tiếp tục: “Nếu [Omicron] dễ lây truyền hơn Delta, chiến lược này khó có thể thành công trong dài hạn nhưng có thể cho phép có thêm thời gian để tăng thêm tỷ lệ tiêm chủng, bao gồm cả liều thứ ba và triển khai các loại thuốc có triển vọng hiện đang được triển khai.”
Nếu Omicron lan rộng khắp thế giới và dẫn đến sự gia tăng đáng kể số ca nhập viện và tử vong, thì các chính phủ có thể phải áp dụng lại các biện pháp giãn cách xã hội hoặc tăng cường các hạn chế hiện có - trong trường hợp xấu nhất có thể đồng nghĩa với việc quay trở lại chế độ đóng cửa.
Balloux cho biết, biến thể mới “khó có khả năng thoát khỏi hoàn toàn sự miễn dịch do tiêm chủng và nhiễm trùng trước đó”.
Một điểm tích cực khác là nhờ những nỗ lực của các nhà khoa học Nam Phi, các quốc gia đã được cảnh báo về những rủi ro do Omicron gây ra sớm hơn nhiều so với Delta, vốn đã lan rộng từ Ấn Độ trước khi thế giới được cảnh báo.