Tổng quan
Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) là một loại trầm cảm liên quan đến sự thay đổi của các mùa - SAD bắt đầu và kết thúc vào khoảng thời gian giống nhau hàng năm. Nếu bạn giống như hầu hết những người bị SAD, các triệu chứng của bạn bắt đầu vào mùa thu và tiếp tục kéo dài sang những tháng mùa đông, tiêu hao năng lượng của bạn và khiến bạn cảm thấy thất thường. Trong một vài trường hợp ít gặp, SAD gây ra trầm cảm vào mùa xuân hoặc đầu mùa hè.
SAD có liên quan đến sự mất cân bằng sinh hóa trong não do thời gian ban ngày ngắn hơn và ít ánh sáng mặt trời hơn vào mùa đông. Khi các mùa thay đổi, mọi người trải qua sự thay đổi trong đồng hồ sinh học bên trong hoặc nhịp sinh học có thể khiến họ lạc nhịp với lịch trình hàng ngày của họ. SAD phổ biến hơn ở những người sống xa đường xích đạo, nơi có ít giờ ban ngày hơn vào mùa đông.
Các triệu chứng
Trong hầu hết các trường hợp, các triệu chứng Rối loạn cảm xúc theo mùa xuất hiện vào cuối mùa thu hoặc đầu mùa đông và biến mất trong những ngày nắng hơn của mùa xuân và mùa hè. Một số người mắc một dạng SAD hiếm gặp được gọi là “trầm cảm mùa hè”. Nó bắt đầu vào cuối mùa xuân hoặc đầu mùa hè và kết thúc vào mùa thu.
Các triệu chứng phổ biến của SAD bao gồm mệt mỏi, ngay cả khi ngủ quá nhiều, tăng cân liên quan đến ăn quá nhiều và thèm ăn carbohydrate. Các triệu chứng SAD có thể thay đổi từ nhẹ đến nặng và có thể bao gồm nhiều triệu chứng tương tự như trầm cảm nặng, chẳng hạn như:
- Cảm thấy chán nản hầu hết trong ngày, gần như mỗi ngày
- Mất hứng thú với các hoạt động bạn từng yêu thích
- Có năng lượng thấp
- Gặp vấn đề với giấc ngủ
- Trải qua những thay đổi về sự thèm ăn hoặc cân nặng của bạn
- Cảm thấy uể oải hoặc kích động
- Khó tập trung
- Cảm thấy vô vọng, vô giá trị hoặc tội lỗi
- Thường xuyên có ý nghĩ về cái chết hoặc tự tử
SAD mùa thu và mùa đông
Các triệu chứng đặc trưng cho SAD khởi phát vào mùa đông, đôi khi được gọi là trầm cảm mùa đông, có thể bao gồm:
- Ngủ quá mức
- Thay đổi cảm giác thèm ăn, đặc biệt là thèm thức ăn giàu carbohydrate
- Tăng cân
- Mệt mỏi hoặc ít năng lượng
Mùa xuân và mùa hè SAD
Các triệu chứng đặc trưng cho chứng Rối loạn cảm xúc theo mùa khởi phát vào mùa hè, đôi khi được gọi là trầm cảm mùa hè, có thể bao gồm:
- Khó ngủ (mất ngủ)
- Kém ăn
- Giảm cân
- Kích động hoặc lo lắng
Thay đổi theo mùa trong rối loạn lưỡng cực
Ở một số người bị rối loạn lưỡng cực, mùa xuân và mùa hè có thể mang đến các triệu chứng hưng cảm hoặc một dạng hưng cảm ít dữ dội hơn (hypomania), mùa thu và mùa đông có thể là thời điểm trầm cảm.
Khi nào đến gặp bác sĩ
Có những ngày bạn cảm thấy chán nản là chuyện bình thường. Nhưng nếu bạn cảm thấy chán nản trong nhiều ngày liền và bạn không thể có động lực để thực hiện các hoạt động mà bạn thường yêu thích, hãy đến gặp bác sĩ. Điều này đặc biệt quan trọng nếu thói quen ngủ và cảm giác thèm ăn của bạn đã thay đổi, bạn chuyển sang uống rượu để thoải mái hoặc thư giãn, hoặc bạn cảm thấy tuyệt vọng hoặc nghĩ đến việc tự tử.
Nguyên nhân
Nguyên nhân cụ thể của chứng Rối loạn cảm xúc theo mùa vẫn chưa được làm rõ. Việc thiếu ánh sáng mặt trời có thể gây ra tình trạng này ở những người dễ mắc bệnh này. Một số nguyên nhân có thể kể đến bao gồm:
- Đồng hồ sinh học của bạn (nhịp sinh học). Mức độ ánh sáng mặt trời giảm vào mùa thu và mùa đông có thể gây ra SAD vào mùa đông. Sự suy giảm ánh sáng mặt trời này có thể làm gián đoạn đồng hồ bên trong cơ thể và dẫn đến cảm giác chán nản.
- Mức độ serotonin. Các hóa chất trong não được gọi là chất dẫn truyền thần kinh gửi thông tin liên lạc giữa các dây thần kinh. Những hóa chất này bao gồm serotonin, góp phần tạo ra cảm giác hạnh phúc. Những người có nguy cơ bị SAD có thể đã có ít hoạt động serotonin hơn. Vì ánh sáng mặt trời giúp điều chỉnh serotonin, nên việc thiếu ánh nắng mặt trời vào mùa đông có thể làm cho tình hình tồi tệ hơn. Mức serotonin có thể giảm hơn nữa, dẫn đến thay đổi tâm trạng.
- Thiếu hụt vitamin D: Serotonin cũng được tăng cường vitamin D. Vì ánh sáng mặt trời giúp chúng ta sản xuất vitamin D, nên ít ánh nắng mặt trời vào mùa đông có thể dẫn đến thiếu hụt vitamin D. Sự thay đổi đó có thể ảnh hưởng đến serotonin và tâm trạng.
- Tăng melatonin: Melatonin là một chất hóa học ảnh hưởng đến giấc ngủ. Việc thiếu ánh sáng mặt trời có thể kích thích sản xuất quá nhiều melatonin ở một số người. Họ có thể cảm thấy uể oải và buồn ngủ trong mùa đông.
- Suy nghĩ tiêu cực: Những người bị SAD thường căng thẳng, lo lắng và có những suy nghĩ tiêu cực về mùa đông. Các nhà nghiên cứu không chắc liệu những suy nghĩ tiêu cực này có phải là nguyên nhân hay hậu quả của chứng trầm cảm theo mùa hay không.
Ai có nguy cơ mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD)?
Rối loạn cảm xúc theo mùa được chẩn đoán ở phụ nữ thường xuyên hơn ở nam giới. Và SAD xảy ra thường xuyên hơn ở người trẻ hơn ở người lớn tuổi.
Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng Rối loạn cảm xúc theo mùa bao gồm:
- Tiền sử sức khỏe gia đình. Những người bị SAD có nhiều khả năng có họ hàng cùng huyết thống với SAD hoặc một dạng trầm cảm khác.
- Bị trầm cảm nặng hoặc rối loạn lưỡng cực. Các triệu chứng của bệnh trầm cảm có thể trở nên tồi tệ hơn theo mùa nếu bạn mắc một trong những tình trạng này.
- Sống xa đường xích đạo. SAD dường như phổ biến hơn ở những người sống xa về phía bắc hoặc nam của đường xích đạo, chẳng hạn như Alaska hoặc New England. Điều này có thể là do ánh sáng mặt trời giảm trong mùa đông và những ngày dài hơn trong những tháng mùa hè.
- Sống ở những vùng nhiều mây.
Những người bị rối loạn cảm xúc theo mùa cũng có thể có các tình trạng tâm thần khác, chẳng hạn như:
- Rối loạn lo âu.
- Rối loạn tăng động thái chú ý chú ý (ADHD).
- Rối loạn ăn uống.
- Rối loạn hoảng sợ.
Các biến chứng
Hãy xem xét các dấu hiệu và triệu chứng của Rối loạn cảm xúc theo mùa một cách nghiêm túc. Cũng như các loại trầm cảm khác, SAD có thể trở nên tồi tệ hơn và dẫn đến nhiều vấn đề nếu nó không được điều trị. Chúng có thể bao gồm:
- Xa lánh xã hội
- Các vấn đề về trường học hoặc công việc
- Lạm dụng chất gây nghiện
- Các rối loạn sức khỏe tâm thần khác như lo âu hoặc rối loạn ăn uống
- Suy nghĩ hoặc hành vi tự sát
Điều trị có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng, đặc biệt nếu SAD được chẩn đoán và điều trị trước khi các triệu chứng trở nên tồi tệ.
Rối loạn ái cảm theo mùa (SAD) phổ biến như thế nào?
Khoảng 5% người lớn ở Hoa Kỳ trải qua SAD. Nó có xu hướng bắt đầu ở tuổi trưởng thành trẻ tuổi. SAD ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều hơn nam giới, mặc dù các nhà nghiên cứu không rõ lý do tại sao. Khoảng 75% những người mắc chứng rối loạn ái kỷ theo mùa là phụ nữ.
Khoảng 10% đến 20% người dân ở Mỹ có thể mắc chứng bệnh "đông buồn" (winter blues) nhẹ hơn.
Chẩn đoán
Ngay cả khi đã đánh giá kỹ lưỡng, đôi khi bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần của bạn có thể khó chẩn đoán chứng rối loạn cảm xúc theo mùa vì các loại trầm cảm khác hoặc các tình trạng sức khỏe tâm thần khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự.
Để giúp chẩn đoán SAD, bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần của bạn có thể đánh giá kỹ lưỡng, thường bao gồm:
- Khám sức khỏe. Bác sĩ có thể khám sức khỏe và hỏi những câu hỏi chuyên sâu về sức khỏe của bạn. Trong một số trường hợp, trầm cảm có thể liên quan đến một vấn đề sức khỏe thể chất tiềm ẩn.
- Xét nghiệm. Ví dụ: bác sĩ có thể làm xét nghiệm máu gọi là công thức máu toàn bộ (CBC) hoặc kiểm tra tuyến giáp của bạn để đảm bảo nó hoạt động bình thường.
- Đánh giá tâm lý. Để kiểm tra các dấu hiệu của bệnh trầm cảm, bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần hỏi về các triệu chứng, suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của bạn. Bạn có thể điền vào một bảng câu hỏi để giúp trả lời những câu hỏi này.
- DSM-5. Chuyên gia sức khỏe tâm thần của bạn có thể sử dụng các tiêu chí cho các giai đoạn trầm cảm theo mùa được liệt kê trong Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5), được xuất bản bởi Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ.
Phương pháp điều trị
Điều trị rối loạn cảm xúc theo mùa có thể bao gồm liệu pháp ánh sáng, thuốc và liệu pháp tâm lý. Nếu bạn bị rối loạn lưỡng cực, hãy nói với bác sĩ - đây là điều quan trọng cần biết khi kê đơn liệu pháp ánh sáng hoặc thuốc chống trầm cảm. Cả hai phương pháp điều trị đều có khả năng gây ra cơn hưng cảm.
Liệu pháp ánh sáng
Trong liệu pháp ánh sáng, còn được gọi là đèn chiếu, bạn ngồi cách một hộp đèn đặc biệt vài bước chân để tiếp xúc với ánh sáng trong vòng một giờ đầu tiên sau khi thức dậy mỗi ngày. Liệu pháp ánh sáng bắt chước ánh sáng tự nhiên ngoài trời và dường như gây ra sự thay đổi các chất hóa học trong não có liên quan đến tâm trạng.
Liệu pháp ánh sáng là một trong những phương pháp điều trị đầu tiên cho SAD giai đoạn đầu. Nó thường bắt đầu có tác dụng sau vài ngày đến vài tuần và ít gây ra tác dụng phụ. Nghiên cứu về liệu pháp ánh sáng còn hạn chế, nhưng nó dường như có hiệu quả đối với hầu hết mọi người trong việc giảm các triệu chứng SAD.
Trước khi mua đèn, hãy hỏi ý kiến bác sĩ về loại tốt nhất cho bạn, đồng thời tự làm quen với nhiều tính năng và tùy chọn khác nhau để mua được sản phẩm chất lượng cao, an toàn và hiệu quả. Cũng nên hỏi bác sĩ về cách thức và thời điểm sử dụng hộp đèn.
Thuốc men
Một số người bị SAD được lợi khi điều trị bằng thuốc chống trầm cảm, đặc biệt nếu các triệu chứng nghiêm trọng.
Phiên bản phóng thích kéo dài của bupropion chống trầm cảm (Wellbutrin XL, Aplenzin) có thể giúp ngăn ngừa các giai đoạn trầm cảm ở những người có tiền sử SAD. Các loại thuốc chống trầm cảm khác cũng có thể thường được sử dụng để điều trị SAD.
Bác sĩ có thể khuyên bạn nên bắt đầu điều trị bằng thuốc chống trầm cảm trước khi các triệu chứng của bạn thường bắt đầu mỗi năm. Họ cũng có thể khuyên bạn nên tiếp tục dùng thuốc chống trầm cảm ngoài thời gian các triệu chứng của bạn bình thường biến mất.
Hãy nhớ rằng có thể mất vài tuần để nhận thấy những lợi ích đầy đủ từ thuốc chống trầm cảm. Ngoài ra, bạn có thể phải thử các loại thuốc khác nhau trước khi tìm được loại phù hợp với mình và có ít tác dụng phụ nhất.
Tâm lý trị liệu
Liệu pháp tâm lý, còn được gọi là liệu pháp trò chuyện, là một lựa chọn khác để điều trị SAD. Một loại liệu pháp tâm lý được gọi là liệu pháp hành vi nhận thức có thể giúp bạn:
- Xác định và thay đổi những suy nghĩ và hành vi tiêu cực có thể khiến bạn cảm thấy tồi tệ hơn
- Tìm hiểu các cách lành mạnh để đối phó với SAD, đặc biệt là giảm các hành vi tránh né và lên lịch cho các hoạt động
- Học cách quản lý căng thẳng
Kỹ thuật thân - tâm
Ví dụ về các kỹ thuật thân tâm mà một số người có thể chọn để thử giúp đối phó với SAD bao gồm:
- Các kỹ thuật thư giãn như yoga hoặc thái cực quyền
- Thiền
- Hình ảnh hướng dẫn
- Liệu pháp âm nhạc hoặc nghệ thuật
Phong cách sống và các biện pháp khắc phục tại nhà
Ngoài kế hoạch điều trị chứng rối loạn cảm xúc theo mùa, bạn nên:
- Làm cho môi trường của bạn nhiều nắng hơn và tươi sáng hơn. Mở rèm, cắt tỉa cành cây cản nắng hoặc thêm giếng trời cho ngôi nhà của bạn. Ngồi gần cửa sổ sáng khi ở nhà hoặc trong văn phòng.
- Ra ngoài. Đi bộ đường dài, ăn trưa tại một công viên gần đó, hoặc đơn giản là ngồi trên một chiếc ghế dài và đắm mình trong ánh nắng mặt trời. Ngay cả trong những ngày lạnh giá hoặc nhiều mây, ánh sáng ngoài trời có thể giúp ích - đặc biệt nếu bạn dành thời gian ở bên ngoài trong vòng hai giờ sau khi thức dậy vào buổi sáng.
- Luyện tập thể dục đều đặn. Tập thể dục và các loại hoạt động thể chất khác giúp giảm căng thẳng và lo lắng, cả hai đều có thể làm tăng các triệu chứng SAD. Vừa vặn hơn có thể khiến bạn cảm thấy tốt hơn về bản thân, điều này có thể nâng cao tâm trạng của bạn.
Liệu pháp thay thế
Một số biện pháp thảo dược, thực phẩm chức năng hoặc kỹ thuật thân tâm đôi khi được sử dụng để cố gắng làm giảm các triệu chứng trầm cảm, mặc dù không rõ những phương pháp điều trị này có hiệu quả như thế nào đối với chứng rối loạn cảm xúc theo mùa.
Các biện pháp thảo dược và thực phẩm chức năng không được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) giám sát giống như các loại thuốc, vì vậy bạn không thể chắc chắn về hiệu quả bạn nhận được và liệu nó có an toàn hay không. Ngoài ra, vì một số thảo dược và thực phẩm chức năng có thể cản trở thuốc kê đơn hoặc gây ra các tác dụng phụ nguy hiểm, hãy hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ của bạn trước khi dùng bất kỳ chất bổ sung nào.
Hãy chắc chắn rằng bạn hiểu những rủi ro cũng như những lợi ích có thể có nếu bạn theo đuổi liệu pháp thay thế hoặc bổ sung. Khi nói đến trầm cảm, các phương pháp điều trị thay thế không thể thay thế cho chăm sóc y tế.
Đối phó và hỗ trợ
Các bước sau có thể giúp bạn kiểm soát chứng rối loạn cảm xúc theo mùa:
- Bám sát kế hoạch điều trị của bạn. Thực hiện theo kế hoạch điều trị của bạn và tham gia các cuộc hẹn trị liệu khi đã lên lịch.
- Chăm sóc bản thân. Ngủ đủ giấc để giúp bạn cảm thấy được nghỉ ngơi, nhưng lưu ý không nên nghỉ ngơi quá nhiều, vì các triệu chứng SAD thường khiến mọi người cảm thấy muốn ngủ đông. Tham gia vào một chương trình tập thể dục hoặc tham gia vào một hình thức hoạt động thể chất thường xuyên khác. Thực hiện các lựa chọn lành mạnh cho các bữa ăn chính và đồ ăn nhẹ. Đừng tìm đến rượu hoặc ma túy để giải khuây.
- Quản lý sự căng thẳng. Tìm hiểu các kỹ thuật để quản lý căng thẳng của bạn tốt hơn. Căng thẳng không được kiểm soát có thể dẫn đến trầm cảm, ăn quá nhiều hoặc những suy nghĩ và hành vi không lành mạnh khác.
- Giao lưu. Khi bạn cảm thấy chán nản, bạn có thể khó hòa nhập với xã hội. Cố gắng kết nối với những người bạn thích ở bên. Họ có thể đưa ra sự hỗ trợ, một bờ vai để khóc hoặc những tiếng cười chia sẻ để giúp bạn động viên tinh thần.
- Đi một chuyến đi. Nếu có thể, hãy đi nghỉ mùa đông ở những địa điểm nắng ấm nếu bạn mắc SAD mùa đông hoặc đến những địa điểm mát mẻ hơn nếu bạn mắc SAD mùa hè.